Ülkemizde yaşanan felaketler sonrasında sadece bizlerin değil hayvanların da psikolojileri derinden etkilendi. Özellikle yangın bölgesinde kalan hayvanlar, yangından kaçıp sağlık sorunları ile mücadele eden hayvanlar… Kimisi tedavileri sonrasında sahiplerinin yanına döndü, kimisi sahipsiz evsiz kaldı. Birçok hayvansever ise sadece tedavileri için değil ömürlük yuvaları için birlik oldu ve onları yeni yuvalarına kavuşturdu. Peki yangından kurtarılmış bir hayvana yaklaşım nasıl olmalıdır? Yangın sonrası hayvanlarda psikoloji nasıl değerlendirilir?
Yangın hem fiziki hem de duygusal olarak yaralayıcı bir afet durumu olduğu için etkilenen canlılarda bu iki durumla ilgili de sağlık sorunları olabiliyor. Öncelikle şunu söylemeliyiz ki, kurtarılmayı bekleyen hayvanlar akut stres nedeniyle kaçıngan, saldırgan, yaralayıcı ve iletişime kapalı olabilirler, böyle hayvanlara mümkün oldukça tek kişi, kalabalık olmadan yanaşılmalı, mümkünse aşina olduğu kişi yardımcı olmalı, iyilik yapmak için zarar verir hale gelirsek çok ciddi sağlık sorunları yaratabiliriz.
Bu hayvanların kurtarımı yapıldıktan sonra kronik stres, travma sonrası stres bozukluğu nedeniyle ses duyarlılığı oluşabilir, olabildiğince sessiz sakin bir yaşam alanı sunulmalı, hastalıkların sağaltımı yapılmalı, acı-ağrı eşiği düşmüş ve toleransı azalmış olabileceği için nazik ve düşünce yaklaşım teknikleri uygulanmalı, doğrudan gözüne bakılmamalı, yüksek sesle konuşulmamalı, ağrı olabilecek yerlere onu rahatsız etmeden temas edilmelidir. Kaçan saklanan hayvanlar ve saldırgan hayvanlar rahatlayana kadar etkileşim temel ihtiyaçları haricinde azaltılmalı ve gerekli durumlarda veteriner hekimler tarafından kaygı giderici ya da trankilizan ilaçlarla destek verilmelidir.
Eğer ki sahiplenilen hayvanlarda geçmişten gelen bir psikolojik sorun yoksa çoğunlukla 2-3 hafta içinde rahatlama görmeye başlıyoruz ve sonrasında çoğunlukla normal hayata dönülmeye de başlanıyor, ama bazı hayvanlarda bu süre uzayabilir, uzadığı durumlarda mutlaka destek alınması gerekir. Her iki durumda da hayvanlar rahatlayana kadar günlük rutin oluşturulmalı, yemek, su ve yaşam alanı türe göre düzenlenmeli, çevre zenginleştirme uygulamaları sunulmalı, ev ortamında kalabalıktan uzak durulmalı, yeni hayvan ve insanlarla ısrarcı sosyal etkileşimlerden kaçınılmalı, sakin ve huzurlu bir ortam sunulmalıdır. Stresli olan hayvanların çevresel etkileşimleri bozulma eğiliminde olduğu için, yeni etkileşimler olumsuz başladıkça normale döndürmek zor olacaktır.
Evdeki diğer hayvanlarla tanıştırma nasıl olmalıdır?
Evde mevcut bir hayvan olacaksa, bu hayvanın diğer hayvanlarla etkileşiminin olumlu olduğundan emin olmamız gerekir, eğer böyle bir durum yoksa evimizde birden fazla sorun yaşayan hayvan olacağı için zorlayıcı bir durum olacaktır. Bunun için de en iyi değerlendirme kedi ya da köpeğin diğer hayvanlarla girdiği önceki etkileşimlerde saldırma, kaçınma, korkma ve telaş belirtileri göstermemesidir. Eğer mevcut hayvanımız olumluysa, kediler için yeni kedinin stresi azalana kadar genellikle 4-8 haftalık bir süreci olabildiğince fiziki olarak birbirlerinden ayrı ve karşılaşmanın sadece kontrollü olarak mümkünse birbirinden uzak noktalarda gıda ile rahatlatarak yapılmasıdır, köpekler içinse yaşam alanlarının yine 2-4 hafta kadar izole olması ve sonrasında da birlikte yürüyüşler yaparak, etkileşimlerde kontrollü zihin oyunları kullanılarak yapılması gerekir. Her iki tür için de unutulmamalıdır ki, saldırma, kaçınma, telaş, vokalizasyon ya da donma gibi stres tepkileri olduğu durumlarda etkileşime ara verilmeli ve rahatlanana kadar etkileşimler ötelenmelidir.
Travmalar unutulmaz ama zamanla azaltılır…
Travmalar yaşanılan anılar olması sebebiyle unutulmaz, fakat travmatik durumun hayvanda yarattığı akut ya da gecikmiş (kronik) stres tepkileri düzelme halinde zamanla ortadan kaybolur, bu da canlının bu stresli duruma karşı artık stres yaşamadığını gösterir ya da adapte olduğunu. Bu süre canlının özellikle önceki stres ve zihinsel deneyimlerine fazlasıyla bağlı, öncesindeki stres deneyiminin hiç olmaması ya da çok yıpratıcı olması travmatik durumun olumsuz geçeceğini gösterir ama erken dönemde strese orta düzey maruz kalmış hayvanlarda stres cevapları daha kontrollü olmaktadır. Bu süre strese önceden orta düzey maruz kalmış, iyi bir hassas dönem geçirmiş, refah seviyesi yerinde olan hayvanlarda yangın mazuriyetine göre değişmekle birlikte iyi şartlarda 2-3 haftada rahatlama sağlar ama bazı durumlarda çok daha uzun sürme ihtimali vardır, tam adaptasyon 4-6 ay kadar sürmektedir.
Genellikle bu tarz travmatik olaylara maruz kalan hayvanlarda erken dönemde travma sonrası stres bozukluğu ve panik durumları gözlemlenmekte, kendi başına düzelmeyen veya tedavi edilmeyen hayvanlarda uzun dönemde, tssb, depresyon, fobi, yaygın kaygı bozukluğu gibi birçok davranış bozukluğu gözlemlenebilir. Yangın sonrası hayvanlarda psikolojiyi düzeltebilmek için, davranış muayenesi ve özel zihinsel hastalıklara yönelik psikolojik testlerle, hayvanları hiç rahatsız etmeden tanı koyup tedavi planlamak mümkündür.
